حجاب

اگرچه فلسفه نماز و عبادت بر کسی پوشیده نیست؛ اما دقت در متون آیات و روایات اسلامی، ما را به نكات و ظرافت­های بیشتری رهنمون می­کند که از جمله این نکته­ها و ظرافت­ها، می توان موارد زیر را بر شمرد: یاد خدا روح و اساس و هدف و نماز همان یاد خدا است که به موسی وحی نمود: "أقِمِ الصَّلاةَ لِذِکرِی".[1] البته ذكری كه مقدمه­ی فكر و فكری كه انگیزه عمل بوده باشد؛ چنانكه در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است كه در تفسیر جمله­ ی "و لَذِكرُ اللهِ اَكبَر" فرمود: "ذِكرُ اللّه عِندَ ما أَحَلَّ وَ حَرَّمَ": خدا را به یاد داشتن، هنگام رو به رو شدن با حلال و حرام.[2] از بین برنده ویروس گناه نماز وسیله­ ی شست و شوی گناهان و نزول مغفرت و آمرزش الهی است؛ چرا که نماز انسان را دعوت به توبه و اصلاح گذشته و بازبینی در رفتار می­نماید. در حدیثی پیامبر(ص) از یاران خود سؤال كرد: "اگر بر در خانه یكی از شما نهری از آب صاف و پاكیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شست و شو دهد، آیا چیزی از آلودگی و كثافت در بدن او می­ماند؟ عرض كردند: نه! فرمود: نماز درست همانند این آب جاری است، هر زمان كه انسان نمازی می­خواند گناهانی كه در میان دو نماز انجام شده است از بین می­رود"[3]. و به این ترتیب، جراحاتی كه بر روح و جان انسان از گناه می­نشیند، با مرهم نماز التیام می­یابد و زنگارهایی كه بر قلب می­نشیند، زدوده می­شود. تقویت نهال تقوا نماز سدی در برابر گناهان آینده است، چرا كه روح ایمان را در انسان تقویت می­كند و نهال تقوا را در دل پرورش می­دهد. می­دانیم "ایمان" و "تقوا" نیرومند­ترین سد در برابر گناهان است و این همان چیزی است كه در آیه­ ی فوق به عنوان نهی از فحشاء و منكر بیان شده است. در روایات می­خوانیم: " هر گاه از گناه کار بودن نمازخوانی به پیشوایان دین شکایت می­شد، آنان در جواب می­فرمودند: غم مخورید، نماز آنها را اصلاح می­كند" و این چنین نیز می­شد. [4] زنگ بیدار باش بزرگترین مصیبت برای رهروان راه حق آن است كه هدف آفرینش خود را فراموش كنند و غرق در زندگی مادی و لذائذ زودگذر دنیا گردند؛ اما نماز به حكم این كه در فواصل مختلف و در هر شبانه روز پنج بار انجام می­شود، زنگ هشداری برای انسان است و هدف آفرینش او را خاطر نشان و موقعیت او را در جهان به او گوشزد می­كند. این نعمت بزرگی است كه انسان وسیله­ ای در اختیار داشته باشد كه در هر شبانه روز چند مرتبه به او بیدار باش گوید و انسان را همواره هشیار و متذكر نماید که گرد و غبار غفلت بر دل او ننشیند، علاوه بر این كه مداومت ذكر خداوند در شب و روز كه در پرتو نماز حاصل می­گردد همین توجه به خداوند و قیام در برابر او انسان را از معاصی باز می دارد.[5] از این روست که گفته اند: نماز، غفلت­زدا است. تضعیف زشتی­ها نماز خود­بینی و تكبر را درهم می­شكند؛ چون انسان در هر شبانه روز هفده ركعت و در هر ركعت دو بار پیشانی بر خاك در برابر خدا می­گذارد و خود را ذره­ای در برابر عظمت او می­بیند و آگاهانه، به حقارت و ناچیزی خود اعتراف می کند؛ به همین دلیل علی(ع) در آن حدیث معروفی كه فلسفه عبادت­های اسلامی در آن منعكس شده است، بعد از ایمان، نخستین عبادت را كه نماز است با همین هدف تبیین می­كند و می­فرماید: "فَرَضَ اللّهُ الإيمانَ تَطهيرا مِن الشِّركِ و الصلاةَ تَنزيهاً عنِ الكِبرِ": خداوند ایمان را برای پاك سازی انسان­ها از شرك واجب كرده است و نماز را برای پاك سازی از تكبر.[6] همچنین، بازداری از حرص و آز و كم­طاقتی، از دیگر آثار و برکات نماز است، همانگونه که خداوند متعال می­فرماید: "انسان حریص و كم طاقت آفریده شده و هنگامی كه بدی به او رسد بیتابی می­كند و هنگامی كه خوبی به او رسد مانع از دیگران می­شود، مگر نماز گزاران، آنان كه نماز­ها را پیوسته انجام می­دهند".[7] پرورش و تکامل فضائل نماز وسیله پرورش فضائل اخلاق و تكامل معنوی انسان است، چرا كه انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می­برد و به ملكوت آسمان­ها دعوت می­كند. با فرشتگان هم صدا و همراز می­سازد و خود را بدون نیاز به هیچ واسطه، در برابر خدا می بیند و با او به گفت و گو می­پردازد. تكرار این عمل در شبانه روز، آن هم با تكیه بر صفات، رحمانیت، رحیمیت و عظمت خدا و با كمك گرفتن از سوره­های مختلف قرآن، اثر قابل ملاحظه­ای در پرورش فضائل اخلاقی انسان دارد. بدین جهت، امیرمؤمنان علی(ع) درباره فلسفه نماز فرمودند: "الصلاةٌ قُربانُ كُلِّ تَقِیٍّ": نماز وسیله­ی تقرّب هر پرهیزكاری به خدا است.[8] دعوت به پاکی سراسر نماز دعوت به پاك­سازی زندگی است؛ زیرا مكان نماز گزار، لباس نمازگزار، فرشی كه بر آن نماز می­خواند، آبی كه با آن وضو می­گیرد یا غسل می­كند و...، باید از هر گونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاك باشد. با توجه به این شرایط، كسی كه آلوده به ظلم، ربا، غصب، كم فروشی، رشوه خواری و کسب از راه حرام باشد، چگونه می­تواند مقدمات نماز را فراهم سازد؟ بنابر این تكرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز، خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران و پاک کردن زندگی از هر آنچه ناپسند خدای متعال است. تمرین نظم نماز روح انضباط را در انسان تقویت می­كند؛ چرا كه باید در اوقات معینی انجام گیرد كه تأخیر و تقدیم آن، موجب بطلان نماز است شرط قبولی عبادات نماز به سایر اعمال انسان ارزش و روح می­دهد و باعث می­شود بذر سایر اعمال نیك در جان انسان پرورش یابد. امیرمؤمنان علی(ع) در وصایای خود در لحظه­های آخر عمرشان فرمود: "اَللَّهَ اَللَّهَ فِي اَلصَّلاَةِ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِینِكُم": خدا را خدا را درباره نماز در نظر داشته باشید، چرا كه نماز ستون دین شما است.[9] می­دانیم هنگامی كه عمود خیمه در­هم بشكند یا سقوط كند، هر قدر طناب­ها و میخ­های اطراف محكم باشد، اثری در پایداری خیمه ندارد. همچنین هنگامی كه ارتباط بندگان با خدا از طریق نماز از میان برود، سایر اعمال، اثر خود را از دست خواهد داد. از امام صادق(ع) نقل شده است: " أَوَّلُ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ سَائِرُ عَمَلِهِ وَ إِذَا رُدَّتْ رُدَّ عَلَيْهِ سَائِرُ عَمَلِهِ‏": نخستین چیزی كه در قیامت از بندگان حساب می­شود نماز است، اگر مقبول افتاد سائر اعمالشان قبول می­شود و اگر مردود شد، سائر اعمال نیز مردود می­شود.[10] شاید دلیل این سخن آن باشد كه نماز، رمز ارتباط خلق و خالق است که اگر به طور صحیح انجام گردد، قصد قربت و اخلاص كه وسیله قبولی سائر اعمال است، در او زنده می­شود، و گرنه بقیه اعمال او آلوده و از درجه اعتبار ساقط می­شود. دو نکته نکته اول باید توجه داشت که نماز علاوه بر شرائط قبول، شرائط كمال نیز دارد كه رعایت آنها، عاملی مؤثر برای ترك بسیاری از گناهان است. در كتب فقهی و منابع حدیثی، امور زیادی مانع قبولی نماز ذكر شده است. از جمله این موانع، مسأله شرب خمر است كه در روایات آمده است: "لا تقبل صلاه شارب الخمر اربعین یوماً الا ان یتوب": نماز شرابخوار تا چهل روز مقبول نخواهد شد، مگر این كه توبه كند.[11] از دیگر موانع کمال نماز، ظلم و ستم حاکمان است. در روایات متعددی می­خوانیم: "از جمله كسانی كه نماز آنها قبول نخواهد شد، نماز پیشوای ستمگر است".[12] همچنین، بی اعتنایی و نپرداختن واجبات مالی از قبیل خمس و زکات، خوردن غذای حرام، عجب و خودبینی و... از دیگر موانع قبول نماز است که در روایات بدانها اشاره شده است. پیداست كه فراهم كردن این شرائط قبولی، کمال نماز را تا چه حد ارتقا خواهد بخشید. نکته دوم نکته دوم اینکه، همه این­ها فوائدی است که برای نماز فرادا، با قطع نظر از مسأله جماعت وجود دارد و اگر ویژگی جماعت را بر آن بیفزائیم، بركات بی­شمار دیگری بر آن افزوه خواهد شد که بیان و تفصیل آن در این کوتاه نوشته نمی­گنجد. گفتار خود را در فلسفه و اسرار نماز به حدیث جامعی از امام علی بن موسی الرضا(ع) متبرک می­کنیم؛ آن حضرت در پاسخِ نامه­ای كه از فلسفه نماز در آن سؤال شده بود، چنین فرمود: "علت تشریع نماز، توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است و مبارزه با شرك و بت­پرستی و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضای بخشش از معاصی و نهادن پیشانی بر زمین، همه روزه، برای تعظیم پروردگار".[13] پی نوشت ها [1] طه/14 [2] بحارالانوارجلد 82 صفحه 200 [3] وسائل الشیعه جلد 3, ص7, ( باب 2 از ابواب اعداد الفرائض، حدیث 3). [4]بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏79 ؛ ص199 [5] نهج البلاغه, كلمات قصار 252 [6] نهج البلاغه, كلمات قصار, جمله 136 [7] نهج البلاغه, نامه­ها ( وصیت ) 47 [8] من لا يحضره الفقيه ؛ ج‏1، ص209 [9] بحار، ج 84، ص 317 و 320 [10] بحار، ج84، ص 318 [11] معارج/ آیات 19 تا 24 [12] وسائل الشیعه، ج3، ص4 [13] . وسايل الشيعه، ج4، ص8 و 9.  

|

امتیاز مطلب : 0

|

تعداد امتیازدهندگان : 0

|

مجموع امتیاز : 0